Wat prevaleert in dit geval? Het openhouden van een zichtlijn tussen Huize De Tangh en de Rijn OF het aanleggen van een wijngaard op die zichtlijn, op de plaats van een vroegere tabaksplantage?
Boven: Tegenwoordige zichtlijn op Huize De Tangh vanaf de Utrechtsestraatweg. Het huis is nu nog zichtbaar -de wijnstronken zijn eind april geplant-, maar dat zal niet lang meer duren. Foto Carla Oldenburger, 2023
Vanmiddag (24 mei 2023) reed ik langs de Utrechtsestraatweg van Rhenen naar Amerongen. Je passeert dan het bijna 100 jaar oude Huize De Tangh even buiten Rhenen aan je rechterhand, terwijl je de zichtlijn -van het huis naar de Rijn- kruist. Aan je linkerhand is er dus zicht op de (uiterwaard van) Rijn.
Het huis is gebouwd in 1927 o.l.v. de Wageningse architect J.B. van der Haar, in opdracht van de eigenaar, destijds huisdokter van Rhenen, William Waller. Hij had de bouwgrond al gekocht in 1920, om daar ter plekke een nieuw huis te laten bouwen in koloniale (Kaapse) stijl.
Boven: Zicht vanaf de Utrechtsestraatweg op (de uiterwaard van) de Rijn bijna dichtgegroeid. Foto Carla Oldenburger, 2023
Vroeger was de situatie anders, vooral een veel meer open zicht op de Rijn en grazende koeien in de voorweide (nog vaag te zien op de oude foto). Zie hieronder een archieffoto met zicht vanaf het terras voor het huis op de Rijn.
De grond loopt af naar de Rijn, dus vanuit het huis zal de Rijn nog wel even zichtbaar blijven, maar vanaf de Utrechtsestraatweg opkijkend naar het huis, zal het zicht op het huis gedeeltelijk verdwijnen. Het huis en het landgoed zijn niet beschermd als rijks – of gemeentelijk cultuurmonument, maar zeker is dat het zicht op de Rijn wel een hele belangrijke rol gespeeld zal hebben bij het bepalen van de locatie voor de bouw van het huis. De “genius loci” is hier alles bepalend, en daarom is m.i. het aanleggen van een wijngaard op deze plaats geen goed idee geweest.
In 2020 is een boek over de geschiedenis van huis en landgoed De Tangh verschenen en historisch gezien heel terecht heeft dit boek de volgende titel meegekregen: Genius Loci. Landgoed De Tangh. Ontstaan en geschiedenis van een familielandgoed en buitenplaats in Rhenen op de zuidflank van de Utrechtse Heuvelrug. Auteurs Stef van Doesburg, Ronald van Immerseel, Merel Haverman e.a.. Rhenen, 2020.
In vroeger tijden -zo is bekend, maar ik heb er geen archiefstuk van gezien- lag voor het huis een tabaksplantage. Dergelijke plantages waren een heel normaal verschijnsel in de hele omgeving en de “straatnaam” Plantage Willem III, iets verderop langs de Utrechtsestraatweg, herinnert daar nog aan. Het is wel aannemelijk dat er tijdelijk in de voorweide een tabaksplantage is geweest, maar een open weide voor het huis met grazende koeien of herten (denk aan Engelse landscape gardens in vorige eeuwen) zal het huis toch zeker een voornamer aanzicht hebben gegeven. Vandaar dat de laatste jaren de Lakenvelders in de voorwei een schitterend beeld opleverden en ik dat beeld liever in gedachten houd dan deze onlangs aangeplante zicht-verhinderende wijngaard.
Boven: Lakenvelders in de voorweide. Foto Carla Oldenburger, 2014
Het is erg jammer dat nog steeds niet bekend is of er een landschapsarchitect zich met deze aanleg heeft bemoeid. Ook is mogelijk dat William Waller, geholpen door de architect J. B. van der Haar, zelf de locatie van het huis heeft bepaald en de huisplaats op de zichtlijn heeft aangegeven. En de achtertuin (in formele stijl), met muurwerk tegen het wild en tegen de noordenwind (?) inclusief een rosarium zou misschien ook wel van zijn eigen hand kunnen zijn. Ik heb wel eens in een lezing voor de Historische Vereniging van Rhenen en Omstreken de naam van de lector Tuin-architectuur aan de Rijks Landbouw Hooge School (opvolger van Leonard Springer) in dit verband laten vallen als mogelijke ontwerper, omdat hij juist in tegenstelling tot Springer, graag in formele stijl werkte. Maar voorlopig zal het antwoord op dit raadseltje nog wel even onopgelost blijven.
Zijn naam is Hendrik Francois Hartogh Heys van Zouteveen (1870-1943), bekend in Wageningen en daarbuiten. Hij was o.a. een van de oprichters van de Bond van Nederlandse Tuinarchitecten in 1922. Volg de groene link hierboven voor zijn uitgevoerde werken, voorzover bekend.
U zult het al wel begrepen hebben. Als antwoord op de gestelde vraag in de titel, gaat mijn voorkeur uit naar “Schoonheid boven nut”. Dat zal het antwoord ook zijn van iedere tuinarchitect, als het gaat om een buitenplaats of villatuin, omdat een zichtlijn, gekoppeld aan de locatie van het huis, primair en heilig is in een tuinontwerp.
Geachte mevr Oldenburger, ik heb uw artikel over onze buitenplaats met interesse gelezen en vindt het jammer dat u niet de moeite heeft genomen om ons hierover direct (en persoonlijk) te benaderen. Bij ons is het ‘nut boven schoonheid’ een levend thema geweest en binnen onze familie is hier niet lichtzinnig mee omgegaan. De voorwaarde voor de realisatie van de wijngaard is geweest dat dit binnen het bestaande bestemmingsplan (gemeentelijk) moest vallen en dat we hier toestemming voor gekregen hebben en – belangrijker – dat de zichtlijnen vanuit het hoofdhuis geen geweld mocht worden aangedaan omdat deze ‘heilig’ zijn. Aangezien wij de combinatie van zuidhelling-neokaapse bouwstijl van het huis-wijngaard een toegevoegde waardeontwikkeling vonden (zie de schone voorbeelden in het Zuid Afrikaanse landschap) is ons wijngaardplan doorgezet. De wijngaard zal nimmer een economische drager voor het landgoed kunnen worden maar de combinatie van locatie, huis en gaard zal tot in de verre toekomst als een schone toevoeging aan het landgoed en het landschap worden gezien: tijden en smaken blijven veranderen net zoals de smaak (en voorkeur) ontwikkeling van renaissance tuinen naar landschapstuinen. Ik nodig u graag uit om in juni 2024, wanneer de wijngaard in volledige bladtooi is, de zichtlijnen vanuit ons perspectief eens te komen bekijken.
NB: uw vraag mbt tuinarchitect op De Tangh is in ons boek ‘Genius Loci’ volledig antwoord gegeven op uw vraag.
Met hartelijke groeten
Stef van Doesburg
Geachte Heer van Doesburg, ‘Berichten’ op onze website zijn meestel vragenderwijs gesteld en proberen een bepaalde materie nader toe te lichten. Door de ‘Berichten’ als kopie op Linkedin te plaatsen proberen we een groot aantal geïnteresseerden te bereiken die met ons mee willen denken. Eigenaren en geïnteresseerden worden pas ingelicht als er een nieuw inzicht is ontstaan.
In dit ‘Bericht’ werden eigenlijk 2 hoofdvragen gesteld, wat denken geïnteresseerden over de aanleg van de wijngaard op de zichtlijn in de voorhof van De Tangh en wie zou toch de ontwerper van de tuin kunnen zijn?
De eerste vraag is wel voldoende opgelost lijkt mij. De aantasting van de zichtlijn voor het huis is geen gelukkige greep geweest, maar de inpassing in het gemeentelijk Bestemmingsplan was ook belangrijk.
Wat de ontwerper van de tuin betreft ben ik na een digitaal bezoek aan Library WUR / afd. Speciale Collecties toch weer een stapje verder gekomen. Ronald van Immerseel schrijft in het hoofdstuk over de tuingeschiedenis van De Tangh dat er in de 19de eeuw een nieuwe tuinmode in Engeland is ontstaan, en dat het dan gaat over rotstuinen en muurtuinen, die ook op De Tangh voorkomen. Mogelijk hebben de zeer populaire boeken en tuinen van Gertrude Jekyll en H.H. Thomas invloed gehad op de familie Waller, wordt gesuggereerd. In ieder geval is bekend dat Dr. Waller in 1923 een tuin heeft laten aanleggen door de firma Copijn. Deze schriftelijke notitie zal hoogstwaarschijnlijk de beplanting van de rotstuin en de beplante keermuur betreffen op de plaats van het nog te bouwen huis, maar niet het ontwerp. De muur werd in 1927 weer afgebroken. Nu heb ik onlangs opgemerkt dat het Documentatiecentrum TUiN / Library WUR over twee projecten met materiaal beschikt, die De Tangh betreffen, het ene project heet ‘De Tangh’ en het andere heet ‘Het Witte Huis’. Dat beide hetzelfde project betreffen is door de documentalist niet opgemerkt.
Al met al zijn er nu 3 ontwerpen boven water gekomen, van de tuinaanleg rond Huize De Tangh, uit het jaar 1928, getekend door de Firma Groenewegen en Zn. uit De Bilt. Ik ben er nog niet helemaal uit hoe deze te beoordelen zijn, maar ik nodig u en ook Ronald van Immerseel gaarne uit eens samen een bezoek te brengen aan de Afdeling Speciale Collecties, om deze ontwerpen te bekijken. Ongetwijfeld zal er tijdens dit bezoek een gezamenlijk standpunt ontstaan over de ontwerpen. Daarna zal ik graag als aanvulling op het boek Genius Loci, een artikel schrijven over deze concepten van de Firma Groenewegen voor het tijdschrift ‘Oud-Rhenen’.
Vr. groet Carla Oldenburger