(tekst gedeeltelijk overgenomen van website Rijksmuseum):
“Voor de tiende editie van de jaarlijkse beeldententoonstelling heeft het Rijksmuseum de Britse kunstenaar Richard Long uitgenodigd. Zijn werk bestaat uit subtiele ingrepen in het landschap vaak gemaakt op de meest afgelegen plekken ter wereld. Nu zijn zijn werken gewoon te zien in de tuinen van het Rijksmuseum.
LOPEN LANGS LIJNEN
Long maakte voor het Rijksmuseum acht werken, waarvan zes nieuwe. Vier van zijn werken bestaan uit elementaire, abstracte vormen in gras.Door de natuurlijke groei van het gras wordt het contrast in de zomermaanden steeds groter.Na verloop van tijd verdwijnen de kunstwerken weer als ze worden opgenomen in de omgeving. Foto’s en teksten blijven dan de enige tastbare herinneringen aan dit werk. Met dit werk voor het Rijksmuseum keert Long terug naar hoe zijn carrière ruim 50 jaar geleden begon. In 1967 brak hij door met A line made by walking: een rechte lijn in hoog gras die ontstond door steeds opnieuw heen en weer te lopen.
K EIEN
Richard Long at the Rijksmuseum Amsterdam 2023
Naast de werken in gras, maakte Long twee monumentale stenen sculpturen voor het Rijksmuseum. Het zijn maaskeien die door de rivier naar de monding in de Noordzee zijn vervoerd. In de Voorhal zal een lange rivier van rode Indiase steen over het vloermozaïek van Cuypers te zien zijn.Een cirkel van verschillende gekleurde stenen vind je in het hart van het atrium. We raden je aan om dit werk ook van bovenaf te bekijken.”
Zover de tekst van het Rijksmuseum. Zowel buiten in de tuinen als binnen in de Voorhal van de Eregalerij bestaat het kunstwerk dus eigenlijk uit een samengaan van het werk van Long en het werk van Cuypers.
AANTASTING VAN BESCHERMD MONUMENT?
Richard Long at the Rijksmuseum Amsterdam 2023
Je zou je wenkbrauwen even kunnen ophalen, want je kunt je afvragen, worden de tuinen van Cuypers niet geschaad en is dit niet een aantasting van een beschermd monument? Eigenlijk wel natuurlijk, maar het is maar tijdelijk, en het levert een kunstwerk op dat vanzelf weer door de omgeving wordt opgenomen. Daarom is het volgen in de tijd wel zeer belangrijk, en raadt het museum aan ook het kunstwerk in de tuinen van boven te bekijken.
OMSCHRIJVING RIJKSMUSEUMTUIN IN HET MONUMENTENREGISTER
Voor de monumentenbeschermers onder ons haal ik hieronder (ter overdenking) nog even de inleiding van de beschrijving van de tuinen uit het Monumentenregister aan: “Museumtuin met hekwerken en bouwfragmenten naar ontwerp uit 1884 van P.J.H. Cuypers. De nagenoeg symmetrische vorm van de omtrek van de tuin wordt in hoofdzaak bepaald door de situatie ter plaatse: begrensd door de Stadhouderskade, Hobbemakade, Hobbemastraat en Jan Luijkenstraat, en van noord naar zuid doorkruist door de Museumstraat. De tuin is aangelegd tussen 1884 en 1916, overwegend in een historiserende stijl waarin verschillende oud-Nederlandse tuinstijlen werden gecombineerd”.
Zoals onder onze websiteknop KLEUR te lezen valt, maken wij op grond van (architectuur)historisch onderzoek, praktische kennis van historische pigmenten en ‘quickscans’ naar nog aanwezige oude verflagen, kleurontwerpen en doen wij onderzoek naar de ontwikkeling van het kleurgebruik in de architectuur, zowel naar afzonderlijke panden als naar stads- of streekbeelden als geheel, met name dat van Amsterdam.
Onlangs zijn twee projecten afgerond, i.e. een hele gevelwand van vijf huizen in de Egelantiersstraat (24-50), behorend tot de Stichting Claes Claesz. Hofje, evenals een woonhuis aan de Egelantiersgracht (15), eigendom van Stichting Diogenes-Amsterdam, zijn naar nieuwe kleurpatronen opgezet. De kleuren zijn verhelderd en aangepast in vergelijking met de renovatie-kleuren uit de jaren zestig. Beide kleurontwerpen zijn gemaakt door Juliet Oldenburger. Dat van het Claes Claesz. Hofje is te vinden op deze website, onder de knop KLEUR.
Deel gevelwand Claes Claesz. Hofje, naar kleur-ontwerp van Juliet Oldenburger. Uitgevoerd 2023. Foto Carla Oldenburger
Het grachtenhuis (gebouwd in het eerste kwart van de 18de eeuw) aan de Egelantiersgracht bevat een vroeg-18de-eeuwse gevelsteen voorstellende een timmerman met gereedschappen en een kruiskozijn, met de tekst DE IONGHE TIMMERMAN.
Het Claes Claesz. Hofje bestaat als complex pas sinds 1973. Het is een nieuwe samengestelde eenheid bestaande uit huisjes van het oorspronkelijke Anslo’s hofje (1626 en later) en omringende bebouwing. De ingang van het Claes Claesz. Hofje is een poortje (met boven de deur een gevelsteen met de naam ANSLO’S HOFJE), links van het huis Egelantiersstraat 24. Achter de gevels ligt een binnentuin, waar we de kleuring van het houtwerk rondom de tuin al een jaar eerder hebben geadviseerd. Het Anslo’s Hofje is een van de oudste hofjes van Amsterdam.
Zowel het ‘Anslo’s Hofje’ als het grachtenhuis ‘De Jonghe Timmerman’ zijn rijksmonument.
Wat prevaleert in dit geval? Het openhouden van een zichtlijn tussen Huize De Tangh en de Rijn OF het aanleggen van een wijngaard op die zichtlijn, op de plaats van een vroegere tabaksplantage?
Boven: Tegenwoordige zichtlijn op Huize De Tangh vanaf de Utrechtsestraatweg. Het huis is nu nog zichtbaar -de wijnstronken zijn eind april geplant-, maar dat zal niet lang meer duren. Foto Carla Oldenburger, 2023
Vanmiddag (24 mei 2023) reed ik langs de Utrechtsestraatweg van Rhenen naar Amerongen. Je passeert dan het bijna 100 jaar oude Huize De Tangh even buiten Rhenen aan je rechterhand, terwijl je de zichtlijn -van het huis naar de Rijn- kruist. Aan je linkerhand is er dus zicht op de (uiterwaard van) Rijn.
Het huis is gebouwd in 1927 o.l.v. de Wageningse architect J.B. van der Haar, in opdracht van de eigenaar, destijds huisdokter van Rhenen, William Waller. Hij had de bouwgrond al gekocht in 1920, om daar ter plekke een nieuw huis te laten bouwen in koloniale (Kaapse) stijl.
Boven: Zicht vanaf de Utrechtsestraatweg op (de uiterwaard van) de Rijn bijna dichtgegroeid. Foto Carla Oldenburger, 2023
Vroeger was de situatie anders, vooral een veel meer open zicht op de Rijn en grazende koeien in de voorweide (nog vaag te zien op de oude foto). Zie hieronder een archieffoto met zicht vanaf het terras voor het huis op de Rijn.
De grond loopt af naar de Rijn, dus vanuit het huis zal de Rijn nog wel even zichtbaar blijven, maar vanaf de Utrechtsestraatweg opkijkend naar het huis, zal het zicht op het huis gedeeltelijk verdwijnen. Het huis en het landgoed zijn niet beschermd als rijks – of gemeentelijk cultuurmonument, maar zeker is dat het zicht op de Rijn wel een hele belangrijke rol gespeeld zal hebben bij het bepalen van de locatie voor de bouw van het huis. De “genius loci” is hier alles bepalend, en daarom is m.i. het aanleggen van een wijngaard op deze plaats geen goed idee geweest.
In 2020 is een boek over de geschiedenis van huis en landgoed De Tangh verschenen en historisch gezien heel terecht heeft dit boek de volgende titel meegekregen: Genius Loci. Landgoed De Tangh. Ontstaan en geschiedenis van een familielandgoed en buitenplaats in Rhenen op de zuidflank van de Utrechtse Heuvelrug. Auteurs Stef van Doesburg, Ronald van Immerseel, Merel Haverman e.a.. Rhenen, 2020.
In vroeger tijden -zo is bekend, maar ik heb er geen archiefstuk van gezien- lag voor het huis een tabaksplantage. Dergelijke plantages waren een heel normaal verschijnsel in de hele omgeving en de “straatnaam” Plantage Willem III, iets verderop langs de Utrechtsestraatweg, herinnert daar nog aan. Het is wel aannemelijk dat er tijdelijkin de voorweide een tabaksplantage is geweest, maar een open weide voor het huis met grazende koeien of herten (denk aan Engelse landscape gardens in vorige eeuwen) zal het huis toch zeker een voornamer aanzicht hebben gegeven. Vandaar dat de laatste jaren de Lakenvelders in de voorwei een schitterend beeld opleverden en ik dat beeld liever in gedachten houd dan deze onlangs aangeplante zicht-verhinderende wijngaard.
Boven: Lakenvelders in de voorweide. Foto Carla Oldenburger, 2014
Het is erg jammer dat nog steeds niet bekend is of er een landschapsarchitect zich met deze aanleg heeft bemoeid. Ook is mogelijk dat William Waller, geholpen door de architect J. B. van der Haar, zelf de locatie van het huis heeft bepaald en de huisplaats op de zichtlijn heeft aangegeven. En de achtertuin (in formele stijl), met muurwerk tegen het wild en tegen de noordenwind (?) inclusief een rosarium zou misschien ook wel van zijn eigen hand kunnen zijn. Ik heb wel eens in een lezing voor de Historische Vereniging van Rhenen en Omstreken de naam van de lector Tuin-architectuur aan de Rijks Landbouw Hooge School (opvolger van Leonard Springer) in dit verband laten vallen als mogelijke ontwerper, omdat hij juist in tegenstelling tot Springer, graag in formele stijl werkte. Maar voorlopig zal het antwoord op dit raadseltje nog wel even onopgelost blijven.
Zijn naam is Hendrik Francois Hartogh Heys van Zouteveen (1870-1943), bekend in Wageningen en daarbuiten. Hij was o.a. een van de oprichters van de Bond van Nederlandse Tuinarchitecten in 1922. Volg de groene link hierboven voor zijn uitgevoerde werken, voorzover bekend.
U zult het al wel begrepen hebben. Als antwoord op de gestelde vraag in de titel, gaat mijn voorkeur uit naar “Schoonheid boven nut”. Dat zal het antwoord ook zijn van iedere tuinarchitect, als het gaat om een buitenplaats of villatuin, omdat een zichtlijn, gekoppeld aan de locatie van het huis, primair en heilig is in een tuinontwerp.
Tentoonstelling Stedelijk Museum Schiedam, t/m 3 september 2023. Gewijd aan een reis die Frieda Hunziker maakte op uitnodiging van de KLM naar Curacao.
Wikipedia: “In de winter van 1951-’52 werkte en verbleef Hunziker op uitnodiging van de KLM een aantal weken op Curacao. Zij woonde er in het tuinhuisje van het Curaçaos Museum in Willemstad. De inspiratie die Hunziker hier opdeed vond eerst een uiting in tekeningen en aquarellen, maar deze eerste versies werden later verwerkt in schilderijen. De ervaringen die zij in Curaçao op deed, leidde ertoe dat haar werken nog fellere kleuren gingen bevatten”. Haar abstracte schilderijen doen sterk denken aan de werken van de Cobra-groep.
Ik was ooit in het bezit van een stilleven van Frieda (als ik me goed herinner met een meloen en met Oost-Indische Kers), dat in tegenstelling tot de door haar kleurige Curacao’se periode, helemaal niet zo kleurig was en wel figuratief. Het was een aquarel, die ze naar ik aanneem op de Academie had vervaardigd, in ieder geval was het een zeer Academisch werk, een stilleven (vruchten) op een tafel, zeer licht van kleuring.
Vriendinnen Frieda Hunziker (links, foto Eva Besnyö, 1958) en mijn moeder Mies Amse (rechts, foto Jan Ebbers)
Hoe ben ik aan dat stilleven gekomen? Dat was een cadeau van Frieda aan haar vriendin, mijn moeder, Mies Amse (1908-1978). Beide dames waren in 1908 in Amsterdam geboren, en hebben hun schoolopleiding in Amsterdam genoten. Misschien zaten ze bij elkaar op school, helaas weet ik dat niet. Wel weet ik dat hun vriendschap tot Frieda’s dood heeft geduurd, want ik herinner me dat mijn moeder bij haar in Buitenveldert nog op bezoek ging, terwijl Frieda daar alleen maar haar laatste levensjaar (toen al een paar jaar ziek) heeft gewoond.
Vele schilderijen van Frieda bevinden zich in het Stedelijk Museum in Amsterdam.
In het Bulletin KNOB 120 (2021) 2, is een interessant artikel te lezen over ‘hermitages’ (kluizenaarshutten), getiteld De architectuur en beleving van de hermitage (1770-1860): de hut, de heremiet(pop) en de hang naar eenzaamheid in de Nederlandse Landschapstuin. Auteurs Hanneke Ronnes, Wouter van Elberg en Merel Haverman. De vraagstelling wordt uitgebreid behandeld. Mij vielen enige details op , die ik tot heden niet zo duidelijk had opgemerkt.
Plattegrond van buitenplaats Bosch en Hoven. Toegeschreven aan J. van Varel, 1765. Hermitage binnen rode cirkel. (Noord-Hollands Archief)
In de Springer Collectie in Wageningen UR bevindt zich ook een afbeelding (zwart/wit foto) van boven afgebeelde kaart van Bosch en Hoven, en daarbij twee details, waarvan één met detail van het eiland met de hermitage.
Wat ik, door het vergelijken van deze twee afbeeldingen (de gekleurde uit het NH Archief en de zwart/wit foto uit de tijd van Springer) nooit eerder zo duidelijk had gezien (vergroot de zwart/witfoto door te tikken op groene ondertitel), was dat een brug naar het eiland leidde en dat deze hermitage bestond uit een hutje, geplaatst in een duidelijk gemengd bosje met loofhout en een conifeer. Verder is het opvallend dat deze kaart uit 1765 dus naar we nu mogen aannemen, een van de allereerste hermitages in Nederland afbeeldt en dat de kaart zelf evenals de kaart van Beeckestijn (Velsen) een van de eerste Nederlandse tuinen in landschapsstijl afbeeldt, ook al is nog niet de hele buitenplaats in die stijl aangelegd. Op de stijl afgaande (geometrische hoofdtuin en details in landschapsstijl) zou je zelfs kunnen denken dat deze aanleg evenals die van Beeckesteijn ook door J.G. Michael is ontworpen.
Zo ging ik ook opzoek naar andere vroege miniatuur-afbeeldingen van hermitages, zoals op buitenplaats Soelen. Dat viel tegen. In een brief uit 1808 werd een inmiddels verdwenen hermitage, thans grafmonument, op de Essenheuvel vermeld, en daarnaast kersenboomgaarden en een essenbos. Er bestaat een kaart van de buitenplaats Soelen uit 1805, dus hier ook op zoek naar de hermitage op de Essenheuvel. De enige heuvel op Soelen ligt in het gebied van het vroegere Huis Aldenhaag, maar de kaart is of te kleinschalig of de hermitage is al in 1805 verdwenen. Ter controle werd ook nog even op de kadasterkaart (1811-1832) gekeken, maar zonder resultaat.
Huis Zoelen (aan het eind van de oprijlaan, in het midden) en Huis Aldenhaag (links van de ditel op de kaart). 1805
Kadasterkaart Aldenhaag, 1811-1832. Op deze kadasterkaart is te zien dat de hermitage op het eiland van Aldenhaag is verdwenen.Noorden links
Na deze speurtocht ga ik toch nog eens op zoek naar oude historische hermitages, met de lijsten uit het KNOB-artikel als uitgangspunt.
Al weer 4 jaar geleden (17 maart 2019) schreef ik een Bericht (een korte levensschets) over mijn moeder, getiteld ‘Mijn moeder de vrouw en Mijn moeder de moeder’. Met de bedoeling dat een korte biografie over mijn vader snel zou volgen. Dat plan heeft zich niet doorgezet, tot heden. De titel van dit bericht, analoog aan het vorige over mijn moeder, is om die reden ‘Mijn vader de man en Mijn vader de vader’.
Mijn vader de man
Mijn vader was Jan Ebbers, vernoemd naar zijn vader, detailhandelaar in Koloniale Waren en Comestibles te Amsterdam en naar zijn grootvader, apotheker te Heemstede (zie Bericht 17 nov. 2016). Ik schreef al eerder iets over zijn jeugd in een Bericht op deze website, getiteld ‘Amsterdamsche Football Club AFC 1895’. De belangrijkste feiten uit dat bericht worden hier nog even herhaald:
Mijn grootouders van vaders zijde trouwden in 1904. Mijn grootvader Jan Ebbers (1874-1954) verhuisde in 1899 van Heemstede naar Amsterdam en begon in de gloednieuwe Kinkerbuurt (nu dé hippe buurt vanwege het Hallen-complex in de oude Tramremise) een ‘Comestibles’ winkel, d.wz. een winkel voor fijnen (tropische) eetwaren en verduurzaamde levensmiddelen. Het jonge echtpaar bewoonde vanaf 1904 een groot nieuw huis annex winkel in de Da Costastraat, op de hoek van de Potgieterstraat, dat zo ruim was dat er ook nog kamers aan kostgangers konden worden verhuurd (in de inventarissen van Stadsarchief Amsterdam staan 13 namen genoteerd tussen 1904 en 1922) en waar ook grootmoeder Vogelesang-Maris jaren heeft ingewoond en als dementie-patiënte werd verzorgd door haar dochter. Het was een uitgekiende locatie, enerzijds dichtbij de grachtengordel en anderzijds dichtbij de Helmersbuurt en het tegenwoordige Museumkwartier. Dat hij in deze laatste buurt óók klanten had is bekend; mijn tante moest vaak ‘aan de andere kant van het Vondelpark’ boodschappen afleveren.
In kranten uit die tijd, De Courant (een Amsterdamse Stadskrant) en De Amsterdammer, vond ik in 1907 en 1908, na de geboorte van hun tweede kind, mijn vaders zusje Maria (genoemd naar haar grootmoeder Maria Wilkes), advertenties waarin door mijn opa Jan Ebbers een Dagmeisje werd gezocht en in 1911 en 1912 advertenties waarin door hem een Kruideniersjongen, goed kunnende fietsen (voor de bezorging van de boodschappen) werd gevraagd. In 1910 wordt het Promenadewagentje (wandelwagentje) van de kinderen te koop aangeboden.
J. Ebbers (3x) in bovenstaande advertenties is mijn grootvader (1874-1954), die in 1899 naar Amsterdam trok om zijn eigen zaak te beginnen
Jan en zusje Marie met hun rijpaard op de foto (1907)
Mijn vader ging in 1912 naar de eerste klas van de Openbare Lagere School direct aan de overkant, Da Costastraat 36, dus dat wandelwagentje kon inderdaad wel worden afgeschaft. Uit de schooltijd van mijn vader heb ik niet veel te melden., d.w.z. ik weet er eigenlijk niets van behalve dat hij als klein jongetje boontjes liet ontkiemen in een sponsdoosje en dat hij al heel vroeg de duiven in de tuin achter het huis ging verzorgen.
Jan Ebbers III, ca. 1912 op de Da Costaschool. Jan zit op de onderste rij, tweede van links
Hij deed zijn best op school en wilde net als zijn grootvader van moeders kant (Laurens Vogelesang, die Hoofd was van de Koningin Emmaschool aan de Passeerdersgracht) onderwijzer worden. Die wens is niet in vervulling gegaan omdat er volgens mijn vader niet genoeg geld was om aan de Kweekschool te studeren. Waarschijnlijk was de reden echter dat zijn vader hem voorbestemd had als opvolger in de zaak. Na de MULO moest er geld worden verdiend. Mijn vader koos echter niet voor de handel (dat was helemaal niets voor hem, zo goed ken ik hem wel), maar voor de Verzekeringsmaatschappij O.W.J. Schlencker Assuradeuren (vanaf 1992 Sedgwick James Nederland B.V.) op de Keizersgracht, waar hij via de Avondschool (waarschijnlijk in de Pieter de Hoochstraat, waar ook mijn moeder de praktijkopleiding Boekhouden volgde) is opgeklommen tot procuratiehouder.
In 1924, toen mijn grootvader 50 jaar was geworden en overgrootmoeder was overleden, verhuisde het gezin (incl. mijn vader en tante die toen 18 resp. 16 jaar oud waren) naar de Pieter Langendijkstraat 42 III (een zijstraat van de Overtoom). Dit huis heb ik goed gekend omdat ze er tot hun dood (in 1954) zijn blijven wonen. Vooral Oma’s piano, spinet en schommelstoel en het kabinet met spiegeltjes en la’tjes herinner ik me nog heel goed.
In de jaren dertig werd hem de gelegenheid geboden om op het Assurantiekantoor “Holland-Indië” (Firma O.W.J. Schenker) in Soerabaya te gaan werken, maar mijn moeder zag dat niet zo zitten. Gelukkig maar, anders waren zij beiden vrijwel zeker vanaf 1942 in de Jappenkampen terecht gekomen en dat is hun bespaard gebleven.
Het gebouw Holland-Indië in Surabaja bestaat nog steeds, Jalan Veteran Surabaya
De moeilijke jaren dertig gebruikte hij voornamelijk om zich verder te ontwikkelen. Natuur (vogels en de Nederlandse flora) en Natuurfilosofie waren zijn hoofd-interesses, maar ook aan Nederlandse literatuur besteedde hij veel aandacht (en geld).
Jan als vogelspotter, op weg naar het Naardermeer?
Zijn stadse lievelingsuitjes als jongeman waren rondneuzen in de Oudemanhuispoort met zijn boekenstalletjes en op het Waterlooplein. Oude prenten en tekeningen en wie weet een interessant schilderij tegenkomen, dat sprak hem aan. Vooral dat snuffelen op het Waterlooplein en in antiekwinkeltjes en bij antiquaren rondneuzen, dat waren bezigheden die hij van zijn vader had geleerd. Er staan nog veel van vaders boeken in mijn boekenkast. De Couperus-uitgaven bewaar ik als herinneringen met een gouden randje. Zo ook twee prachtige schilderijen, die door mijn grootvader op de kop zijn getikt.
Boekenstalletjes in de Oudemanhuispoort, Amsterdam
In het najaar van 1945 verhuisde ons gezin naar Utrecht omdat mijn vader was aangesteld als procuratiehouder van de Mij. ‘Groningen’ / Paarden- en Vee-Verzekering. We woonden in een prachtig Jugendstil-huis van 5 verdiepingen (deels ook bewoond door de weduwe van mijn vaders voorganger, mevrouw Suze Bijleveld, en deels kantoor- en archiefruimtes) en grote tuin met duiven, kippen en konijnen, tegenover de Geertekerk. Ik bewoonde o.a. de kamer boven de ingang en later de kamer achter de torenkamer (zie foto).
Het huis van mijn jeugd. Catharijnesingel 75, Utrecht. Middelste huis met torentje
Jan P. Strijbos (1891-1983), de natuurfotograaf en schrijver en Cees Sipkes (1895-1989) uit Rockanje, de inheemse-plantenkweker en tuinarchitect, waren vaders grote voorbeelden en leermeesters met wie hij tijdens excursies vanuit Amsterdam naar het Naardermeer en Het Gooi kennis maakte. Met Cees Sipkes raakte hij bevriend en op latere leeftijd gingen de echtparen vaak met elkaar op vakantie en op botanische ontdekkingstocht.
Het Amsterdamse volkstuincomplex ‘Ons Buiten’ aan de Nieuwe Meer was een andere manier van natuurbeleving waaraan mijn vader zijn hart had verpand. Zijn vriend Meneer Post (later uit het oog verloren helaas) kwam hem na kantoortijd bijna dagelijks bij ons thuis op de Geuzenkade ophalen en samen fietsten ze langs de Kostverlorenvaart en de Schinkel, over het Jaagpad, naar hun tuin. Het was natuurlijk een feest als ik voorop de fiets mee mocht. Die liefde voor de natuur en spelen in de natuur heeft zich van generatie op generatie in onze familie voortgezet. Kleindochter Lune (* 2004), heeft net als haar overgrootvader, een scherp oog voor de natuur, in dit geval speciaal voor vogels.
Naast de natuur in al zijn facetten was mijn vader ook zeer geïnteresseerd in het Picturalisme in de Fotografie, in Toneel en Beeldende Kunst. Hij kocht vaak een kaartje voor een theaterplaats op het schellinkje in de Stadsschouwburg (in de Engelenbak, hoogste -vierde- etage, goedkoopste plaatsen) of voor Carré en heeft erg genoten van het spel van Louis en Theo Bouwmeester (o.a. de Koopman van Venetië) en alle andere bekende stukken van Shakespeare en Herman Heijermans tot Potasch en Perlemoer.
Scène ‘Koopman van Venetië’ / Shakespeare. Wikimedia.
Ook hoorde ik mijn vader vaak de loftrompet steken over varieté-artiesten als Louis Davids, Johan Buziau en zelfs Josephine Baker. Carré was natuurlijk ook heel bekend vanwege de circusoptredens maar daar hield mijn vader niet zo van geloof ik, hoewel ik er zelf met mijn oom en tante (vaders zuster) vaak in mijn kinderjaren ben geweest.
Wat Beeldende Kunst betreft had Breitner (1857-1923) natuurlijk zijn voorkeur. Ik schreef al eerder over zijn voorouders uit de 19de en 17de / 18de eeuw. De Gebroeders Maris (Jacob, Matthijs en Willem) waren neven van mijn vaders grootmoeder (Johanna Hendrika Vogelesang-Maris) en de schilder/tekenaar Leendert van Haestar (1604-1675) is via vaders moeder Carolina Sophia Vogelesang een verre regelrechte voorouder.
Mijn vader de vader
Mijn vader en moeder trouwden 15 september 1932 en na een paar jaar gewoond te hebben op een étage in Oud-West, huurden ze in 1934 een splinternieuw huis (parterre) op de Geuzenkade, nr. 35. Het was voor die tijd een zeer modern huis met onder meer een douche en centrale warmwatervoorziening. De locatie was door mijn vader precies uitgekiend, want hij wilde op een plaats wonen waarvandaan hij de Westertoren kon zien. Dat bleek op die locatie aan de Geuzenkade zo te zijn, want ons huis lag precies middenin de bocht aan de Kostverlorenvaart.
Geuzenkade aan Kostverlorenvaart. Het middelste huis is nr.35
In mei 1943, toen alle mannen tussen 18 en 35 jaar verplicht werden zich voor werk in Duitsland aan te melden, kon mijn vader de dans net ontspringen omdat hij al 37 jaar was. Mij zijn geen bijzondere verhalen uit de oorlog overgeleverd. Ik weet niet beter dan dat mijn vader zijn normale werk verrichtte bij de Assurantie Mij. Schlencker op de Keizersgracht, dat mijn moeder vaak op haar fiets over de IJssel trok om melk, spek, aardappels, vlees en kaas te bemachtiging en dat ik tijdens de afwezigheid van mijn moeder als kleutertje vaak bij mijn opa en oma in de Bonairestraat (Oud-West, achter de Hoofdweg) logeerde, waar onder de divan een radio was verstopt (heel spannend dus, vooral omdat aan de overkant een school was waar Duitse soldaten waren ingekwartierd).
Raadhuis en kerk in Dirkshorn, ten zuiden van Schagen.
In de hongerwinter (1944/’45) waren bijna alle voedingsmiddelen op de bon en zeker in Amsterdam steeds moeilijker te krijgen zodat ik naar een boerderij in Dirkshorn (ten zuiden van Schagen) werd gebracht (een gedenkwaardige tocht) en plotseling een aantal broertjes en zusjes had met de achternaam Duinkerken. In mei 1945 werd ik weer opgehaald en mijn vader vertelde later dat hij mij niet zo snel herkende omdat ik zo dik geworden was.
De Utrechtse tijd begon in december 1945. Ik ging naar de kleuterschool (Schoolverenigng Agatha Snellen) en daarna naar de Dompleinschool (Hervormde meisjesschool van de Marnixstichting). Mijn ouders begonnen een nieuw eigen leven, los van ouders en familieleden in Amsterdam en Heemstede. Iedereen had hen voor gek verklaard -wie gaat er nu in zo’n provinciestad wonen?- maar ons gezin genoot met volle teugen. Eerst de stad leren kennen, met papa wandelen langs de historische panden op de grachten (Oudegracht, Nieuwegracht, Kromme Nieuwe Gracht), met papa naar de pandhof op het Domplein (waar we vanuit een hoek van de tuin naar de Domtoren keken en dan was het net alsof de kerk en de toren nog aan elkaar vast zaten), met papa fietsen naar Bunnik en Houten of naar Schalkwijk en Vleuten of naar De Bilt en Zeist en verder over de Utrechtse Heuvelrug. Alles was nieuw.
Kerstbomenverkoop op het Janskerkhof vóór studentensociëteit P.H.R.M.
Op Kerstavond een kerstboom kopen op het Janskerkhof, die even snel thuis brengen en direct daarna naar het Domplein om rond het Verzetsmonument of in de pandhof naar de kerstklokken te luisteren en zo Kerstmis in te luiden, dat werd onze nieuwe Utrechtse familietraditie. Vanaf de vroege jaren vijftig stonden we daar elk jaar opnieuw met twee andere families (de kinderen werden later mijn vrienden); we hielden het vijftig jaar vol, ook met onze kinderen, tot 2004; tegenwoordig is het een ware happening met heel veel mensen, en gaan we dus niet meer.
Als ik aan mijn vader denk, hoe hij was tijdens mijn lagere schooltijd, dan zie ik een man dik ingepakt in een groene loden winterjas (paardenkeuringen waren kennelijk altijd in de winter), met hoed en een door mijn moeder gebreide sjaal, op weg naar een paarden- of rundveekeuring in Groningen of Drenthe of Zeeland; en terugkerend met cadeautjes omdat hij zo lang van huis was geweest en ons zo gemist had. Ik kreeg dan een Zeeuwse knop van zilver of een mooie broche of zilveren bedeltjes voor mijn bedelarmband, of een boek of Zeeuwse boterbabbelaars, en altijd als hij terugkeerde uit het hoge noorden bracht hij Groninger kouke, of Drents roggebrood of Drentse grove worst of andere heerlijkheden mee, die de boeren op de keuring voor hem hadden meegebracht om mee naar huis te nemen. Het deed denken aan de oorlog, maar het was juist luxe en dankbaarheid. Ik moest dan vertellen hoe het op school was gegaan en wat ik verder had uitgespookt (padvinderij, pianoles) en dan was het gemis weer over en begon het gewone leven weer, vader beneden op kantoor en daarna naar de tuin op de Ezelsdijk, moeder als UVV-vrijwilliger naar het Doelen-Bejaardenhuis, en ik naar school. Vader had naast zijn tuin-vrienden één andere vriend in Utrecht, ook een verzekeringsman, die elf kinderen had, even wat anders dan ons kleine gezellige gezinnetje. Zondags gingen we met z’n drieën naar de tuin of maakten we een lange fietstocht. Inderdaad een heel rustig provinciaals leventje.
Het enige wat drukte met zich meebracht was natuurlijk de eeuwige telefoon, die altijd opgenomen diende te worden omdat er wel eens een paard of koe dood kon zijn. En verder dan nog mijn vaders bestuurs-vergaderingen van dé ‘Maatschappij’, de KMTP afd. Utrecht (Koninklijke Maatschappij voor Tuinbouw en Plantkunde, tegenwoordig Groei en Bloei genaamd), geleid door Carel Nengerman (vz). Vader was secretaris en schreef behalve in het afdelingsblad Utrecht ook vaak in het landelijke blad Groei en Bloei, zelfs enkele jaren achtereen het kerstverhaal. Ik kwam herhaaldelijk in het verhaal voor en vond dat verschrikkelijk.
Toen ik biologie in Amsterdam wilde gaan studeren, kwam mijn vader in opstand. Juist in Utrecht stond prof. Victor Koningsberger (1895-1965) bekend als een zeer bekwame hoogleraar botanie en daarom moest ik in Utrecht blijven. Vaders wil was wet, dus zo geschiedde. Mijn vaders tuin is in 1961 van onschatbare (wetenschappelijke) waarde gebleken. Aan het eind van het eerste studiejaar moesten alle biologie-studenten de Nederlandse wilde flora kennen (plantennamen in binaire nomenclatuur) en het bleek dat die bijna allemaal in vaders tuin voorkwamen, behalve de krijt- en duinflora natuurlijk. Hij had in zijn tuin verschillende milieus gecreëerd met de desbetreffende bijbehorende planten. Voor dat tentamen slaagde ik dus met glans en glorie.
Door de jaren heen zijn toch de allerbeste herinneringen aan mijn vader zijn lange fietstochten naar onze vakantie-doelen (als jongeling was hij verwoed wielrenner-fan en heel lang fietste hij elk jaar naar ons gehuurde vakantiehuis, soms wel 200 km.); het vogels kijken (bijv. op zoek naar de Morinel-plevier in natuurreservaat De Beer of in Voorne’s Duin of op de Wadden); schelpen, planten, cranberry’s en paddestoelen zoeken tijdens onze vakanties; op Kerstavonden luisteren naar het carillonspel en de Salvator (Kerstklok) van de Domtoren in de pandhof, en luisteren naar zijn verhalen over Amsterdam vóór de oorlog (het Vondelpark, het Waterlooplein, het Rembrandtplein, vóór-oorlogs toneel en cabaret in Amsterdam en over de bijbehorende artiesten). Tijdens míjn leven heeft hij voorzover ik mij herinner nooit meer een theater of filmhuis bezocht , waarom weet ik niet, hij had het te druk met werk en tuin en ‘de maatschappij’ en hield absoluut niet van feesten, partijen, café’s en het uitgaansleven.
Hotel des Pays Bas Utrecht, Janskerkhof Utrecht
Eenmaal per jaar ging hij met de directeur en de commissarissen van de Mij. Groningen dineren in Hotel des Pays Bas, het chique-ste en duurste hotel – restaurant van Utrecht, en dat was voor hem meer dan genoeg. Een boterhammetje op de tuin verorberen, met het uitzicht op zijn paradijs, dat was het voor hem helemaal. Eenvoud was zijn hoogste goed. En dat brengt me ook tot één van zijn strengere karaktertrekken, de kleding van zijn vrouw en dochter mocht wat hem betreft niet al te uitbundig zijn. Als ik met mijn moeder nieuwe kleren had gekocht, moesten die eerst door mijn vader ’s avonds goedgekeurd worden. Als vader niet zijn goedkeuring gaf, konden we weer terug naar de winkel de volgende dag.
Die strenge kant heeft me ook nog op een andere manier parten gespeeld. Ik ging dus biologie studeren (Universiteit Utrecht). Voordat ik me ging inschrijven, vroeg mijn vader: hoeveel jaar duurt de studie precies? Logische vraag voor iemand die de studie moest betalen. De studiegids meldde destijds de duur van 3 jaar voor het candidaatsexamen, gevolgd door 2 jaar voor het doctoraal. Mijn vader oordeelde meteen, “mooi, dan geef ik je 1 jaar extra voor het behalen van je candidaats, want het studentenleven vergt tenslotte ook wat tijd (ik werd lid van de Utrechtse Vrouwelijke Studenten Vereniging UVSV en in het tweede jaar al bestuurslid van de Utrechtse Biologen Vereniging / UBV) en daarna zien we opnieuw. Maar als je na 4 jaar je candidaats niet hebt behaald, is het afgelopen uit”. Daar was geen speld tussen te krijgen, en meende hij ook stellig, dus ik wist waar ik me aan te houden had en dat is dan ook gelukt. De periode tot het doctoraal examen heb ik zelf betaald door het aangaan van assistentschappen. In 1968 studeerde ik af (we waren al getrouwd en Juliet was al geboren) en er brak een nieuwe tijd aan. Wij verhuisden in 1970 naar het dorpse leven van Heukelum (later Spijk) aan de Linge en vader en moeder verhuisden in 1971 na pensionering van vader naar Cothen. Gelukkig was er ook in Cothen een grote tuin achter zijn huis, zodat lange fietstochten naar de tuin vervielen. En dat kwam goed uit want zijn gezondheid ging toen al langzaam achteruit.
Die laatste periode was zijn opa-periode, maar het was toch niet de gelukkigste periode van zijn leven. Hij genoot van zijn kleinkinderen (Juliet *1967 en Orissa *1969), maar had al niet veel kracht meer om met ze op te trekken. Het was een periode van afscheid nemen van zijn kunstwerk: de tuin en het tuinieren. Gelukkig hielden de vaste planten het zonder al te veel verzorging nog een tijdje vol. Ik kwam geregeld op bezoek omdat ik wel zag dat zijn krachten afnamen, maar veel praten over zijn leven, over vroeger of over de toekomst, daar kwam het niet meer van. Hij genoot wel van aandacht, maar hoe zet je dat dan om in geluk? Als je dat wilde bereiken, kon dat alleen maar met een klein toefje bloemen, zelf gekweekt uit eigen tuin of één orchidee uit de tuin van Cees Sipkes.
Hoe ouder ik werd hoe meer ik van deze uiterst kunstzinnige en wijze vader ben gaan houden. Niet omdat hij mij met woorden en daden geleerd heeft hoe het leven geluk kan brengen, maar door de levende natuur te laten zien en te laten spreken.
De ‘Vereniging Vrienden van de Amsterdamse Binnenstad’, opgericht in 1975, is een actie gestart onder het motto ‘Vrienden maken vrienden’.
Het doel van de vereniging is het behoud en herstel van de historische bebouwing en het stedenbouwkundig karakter van Amsterdam, met name in de binnenstad, het bevorderen van een goed woon- en werkklimaat en het verbreden van de kennis van Amsterdam.
Het orgaan van de vereniging is het tijdschrift ‘Binnenstad’. De contributie is €35,00 per jaar, voor jongeren onder 25 jaar €20,00. Als u zich opgeeft via ons e-mailadres (oldenburgers2@gmail.com) krijgt u het boekje ‘Amsterdamse Stijlkamers’ van Hans Tulleners van ons cadeau.
Wij zijn trots op onze laatste publicatie in Binnenstad:
Carla en Juliet Oldenburger. De Zochers en het Frederiksplein, Binnenstad Jg. 57, nr. 310 (jan. / maart 2023), p. 8-11.
Artikel De Zochers en het Frederikspark. In het zojuist verschenen nummer van Binnenstad Jg. 57, nr. 310
Kleindochter Lune Moonen. De kleding wordt getiedyed met natuurlijke materialen, waaronder gele ui! Beeld Nicole Caodie
Slotbeeld “Waar kunnen we landen?” Artropia, 13 april
WAAR KUNNEN WE LANDEN?
‘Elk van ons staat voor de volgende vraag: blijven we dromen van ontsnapping of komen we in beweging om een territorium te vinden dat wij en onze kinderen kunnen bewonen? Ofwel we ontkennen het bestaan van het probleem ofwel we zoeken een plaats om te landen.’
In de Tussenjaar Ateliers, theater, dans en costume design wordt hard gewerkt aan de performance! De kleding wordt getiedyed met natuurlijke materialen, waaronder gele ui!
Waar kunnen we landen? Heb jij al tickets?
De voorstelling van de Liberal Arts Tussenjaar Studenten, Aanstaande donderdag 13 april is het zover!
Ticketlink https://lnkd.in/eQvMwtCi
Waar kunnen we landen? Is een kunstproductie over lichamelijkheid en de relatie tot de aarde. Over de vervreemding van het eigen lichaam zal het gaan, en over de vervreemding van de aarde.
Inspiratiebronnen voor de productie zijn het werk van Bruno Latour en Eros van Boukje Schweigman. In Waar kunnen we landen? onderzoeken de studenten van de Vrije Hogeschool nieuwe en oude landingsbanen naar de toekomst.
Onze website wordt vanaf 21 maart jl. -als lentegroet- door de Koninklijke Bibliotheek gearchiveerd. We zijn daar erg blij mee, omdat www.oldenburgers.nl nu een ‘duurzame’ website is geworden en bewaard wordt voor altijd.
Het Webarchief KB is een archief met een selectie van Nederlandse websites vanaf 2007. Het bevat op dit moment ongeveer 22.730 sites op het gebied van Nederlandse geschiedenis, taal, cultuur en overheidswebsites en bijna 80 terabyte aan data. Webarchivering is het bewaren van websites voor later. De KB bewaart websites in de webcollectie – duurzaam en voor altijd. Een webcollectie is een verzameling websites die in de bibliotheek worden bewaard. Zo kunnen we zien hoe de digitale cultuur van vroeger eruitzag. Het webarchiveringsteam selecteert en bewaart websites. Ook maakt het team speciale webcollecties met thema’s die nu spelen. Lees meer over deze expertise van de KB en bezoek het Webarchief (alleen binnen de leeszalen van de KB).
TUINTHEATERS: TRAPSGEWIJZE EXPOSITIE VAN TUINPLANTEN
De eerste keer dat ik een plantentheater of tuintheater zag was in Engeland . Waar? Ik weet het niet meer, maar misschien kom ik er binnenkort nog achter. Het ging in ieder geval om een verzameling Primula auricula, die op een etage-rek waren uitgestald, met een dakje tegen de regen.
In de tuin van Paleis Het Loo heeft men een aantal jaren geleden ook een theater gereconstrueerd. Speciaal voor Primula auricula, in allerlei vormen en kleuren. Vijf jaar geleden in 2018 kwam ik heel toevallig in Spanje, in het Andalusische paleis Casa de Pilatos in Sevilla, een soortgelijke trapsgewijze opstelling van primula’s tegen. De opstelling en de locatie in de tuin leken mij zeer origineel. De trap was speciaal voor de potten gemetseld denk ik, met prachtige geglazuurde tegels.
Maar de potten hoeven natuurlijk helemaal niet verplicht met Primula Auricula te worden gevuld. Een moderne invulling met andere gekleurde tuinplanten kan natuurlijk ook. En als je toch zo’n enorme trap in het dorp hebt en je wilt de toeristenstroom wat dimmen, dan kan je van de trappen net zo goed een tuintheater maken en de potten vullen met rode Salvia’s. Dat zag ik op Sicilië in het dorp Caltagirone. Denk aan de Spaanse trappen bij de Trevi-fontein in Rome.
Apeldoorn, Paleis Het Loo, Tuintheater potten ‘Auricula’s’. 2016.
Sevilla, Casa de Pilates, trapsgewijze uitstalling potplanten in tuintheater, 2018
Caltagirone, Sicilië, 2019. Trappen in het dorp, Ook gebruikt voor de expositie van Salvia’s, net als in een plantentheater. Let op de rechtopstaande blauw/gele tegels
Scène ‘Koopman van Venetië’ / Shakespeare. Wikimedia.
Slotbeeld “Waar kunnen we landen?” Artropia, 13 april
WAAR KUNNEN WE LANDEN?