Zojuist verschenen COLUMN in Tijdschrift KASTEEL & BUITENPLAATS van Nederl. Kastelenstichting, geschreven door Carla Oldenburger:
Kunsthandel ‘Buffa en Zonen’, uitgever van prenten rond Arnhem
V.l.n.r. Huis Sonsbeek, oranjerie, kas voor palm of Camelia
Het Singer museum heeft in samenwerking met het RKD / Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis de tentoonstelling Schoonheid te Koop samengesteld over de Amsterdamse Kunsthandel Buffa en Zonen. Halverwege de negentiende eeuw (1850-1854) gaven zij een album uit met 48 getinte (kleuren) lithografieën van kastelen en buitenplaatsen, voornamelijk in en rond Arnhem. dit werk, getiteld ‘Kasteelen en buitenplaatsen in het Koningrijk der Nederlanden’, is opgedragen aan Hare Majesteit de Koningin der Nederlanden, Groot-vorstin van Rusland, Amsterdam, 1850-1854.
Helaas zijn veel van deze Gelderse kastelen en buitenplaatsen verdwenen. Het album zelf – de platen in versierde boekband – is nauwelijks in Nederlandse bibliotheken aanwezig. Wel wordt een volledige set van losse platen bewaard in het Gelders archief.
De titel van het album doet vermoeden dat kastelen en bui- tenplaatsen uit heel Nederland zijn opgenomen, maar dat is geenszins het geval. Het album bevat alleen afbeeldingen (alle anoniem) van kastelen en buitenplaatsen rond Arnhem. mogelijk was de bedoeling voor iedere provincie een album samen te stellen, maar dat is er nooit van gekomen. Naast de 48 platen van buitenplaatsen rond Arnhem zijn er enkele platen opgenomen van Huis ten Bosch, Soestdijk, Noordeinde en Paleis Het Loo.
Hoe belangrijk zijn deze prenten van kastelen en buitenplaatsen nu nog? Wordt er iets op afgebeeld dat we niet op andere prenten zijn tegen gekomen? Alle huizen uit deze serie bevinden zich in ‘Groot-Arnhem’. Qua locatie vallen ze in drie regio’s uiteen, de stadshuizen in Arnhem (Angerenstein Arnhem, Klein Bellevue Arnhem, Bronbeek Arnhem, Hulkestein Arnhem, Klarenbeek Arnhem, Klingelbeek Arnhem, Lichtenbeek Arnhem, Marienberg Arnhem, Molenbeek Arnhem, Groot en Klein Presikhaaf Arnhem, Rheinstein Arnhem (later St. Elisabeth’s gasthuis), Rennen’enck Arnhem, Roz(s)orum Arnhem, Schoonheuvel Arnhem, Sonsbeek Arnhem, Sterrenberg Arnhem, Warnsborn Arnhem, Zypendaal Arnhem, Lustoord Arnhem (?), inclusief een Rijngezicht (door F. Koster); de huizen ten oosten van Arnhem, richting Rozendaal en Velp (Roosendaal Rozendaal, Biljoen Velp, Larenstein Velp, Overbeek Velp, Paviljoen Velp, Villa Nova Velp, de Kruisgast (bedoeld Kruishorst Rheden?), Rhederoord De Steeg, Valkenberg De Steeg, Engelenburg Brummen, Kasteel Keppel Keppel), en verder de huizen ten westen van Arnhem Hemelschen Berg Oosterbeek, de Oorsprong Oosterbeek (2x), Pietersberg Oosterbeek, Valkenburg Oosterbeek, Kasteel Doorwerth Doorwerth, Keyenberg Renkum, Kortenburg Renkum (?), Belmonte Wageningen, Hoekelum Bennekom, Groot en Klein Hartenstein, Oosterbeek), langs de Utrechtseweg tot na Wageningen. Twee prenten vallen buiten deze ‘Arnhemse’ reeks, het neogotische Slot Rossum en het onbekende Gotisch Gebouw, dat waarschijnlijk een ontwerp is gebleven. Arnhem is bekend als een lommerrijke stad, gelegen aan de zuidrand van de Veluwe en doorsneden door zeven sprengbeken, alle geliefde en geschikte plaatsen voor de stichting van een buitenplaats. Arnhem was altijd een groene stad met een belangrijke rol voor landgoederen, ook voor de burgers die al in de negentiende eeuw graag een wandeling maakten vanuit de stad naar een buitenplaats of uitspanning. Op vele prenten komen wandelaars, ruiters of jagers voor, die genieten van de frisse lucht en de natuur.
De uitvalswegen van de stad naar het westen en naar het oosten volgden min of meer de loop van de Rijn respectievelijk de iJssel, zodat een wandeling of rijtuigtochtje met zicht op deze rivieren extra voldoening en plezier verschafte. De Amsterdamseweg, eerder bekend als de Postweg richting Ede, was vooral een handelsweg over de Veluwe, langs de huizen Rosorum en Warnsborn. Veel aspecten zijn afgebeeld: hooien en verplanten van een boom, beken, wandelpaden, dierenweides met koeien, rijtuigen en Rijnverkeer. Ook krijgen we een indruk van de tuinaanleg met heesterperken, kuipplanten en bomenaanplant rond de huizen. Het meest bijzonder is de kleine hoge kas achter de oranjerie op Sonsbeek (voor palm of Camelia-boom) en de raderstoomboot ter hoogte van de buitenplaats Schoonheuvel die toeristen waarschijnlijk naar de uitspanning op de Oorsprong moest brengen.
Bloemenmarkt op het Singel. Onleesbaar gesigneerd. Ca. 1910-1920? Collectie J.E. Oldenburger. Foto Walther Schoonenberg
De Eerste Heemsteedsche Courant | 28 december 1928 | pagina 4
J. Ritzema Bos. Nederlandsche Planten. 1905
